Ова е еден феноменален текст на Јовче Крстителче за основите на сценариото (Respect)
____________________________________________
Е па вака сега... ќе нафрлам неколку работи овде шо сметам дека е битно да се имат предвид при праење на стрипој...додека од самиот стрип-автор зависи колку и како ќе ја проучва материјата.....

А та е доста обемна, со оглед на то шо стрипот иако е релативно „нова“ уметност, сепак се потпира врз делој од други уметности кои постоеле одамна пред неа.

Од општа култура, она шо прво треба да го сфати секој сценарист е дека постојат сличности помеѓу сценаријата за РОМАН (НОВЕЛА), ТЕАТАР, ФИЛМ и СТРИП. Та основна структура е посочена уште од Аристотел и накратко образложена во „За Поетиката“. Прво нешто шо ти го препорачвам е да ја најдиш на македонски (ја има и лесно се наоѓа) ова книга и да ја разгледаш - има убај совети кои и ден денес се релевантни. Уше поќе шо ова структура шо ја посочва Аристотел е до денес непроменета и сите теории шо излегват на ова поле само ја проширват или доработват на овај или онај начин, во зависност од жанројте и сл.

Зошто е ова книга важна? Е па, та „основна структура“ е она шо на англиски го викат „plot“. А зборот шо Аристотел го користи кога вели плот е зборот „mythos“. Или поинаку кажано, овој збор на Аристотел е преведен како „плот“. А то во игра го вклучва и Карл Густав Јунг - еден од тро поарните психолози на сите времиња.

Зошто? Па зато шо во основата на сите митој на сите времиња и сите епохи на чоештвото лежат АРХЕТИПОЈТЕ. А Јунг е првиот кој дал некаква си структурурана слика за нив на пошироките маси и се обидвал да покажи дека архетипојте се уствари основните теми низ кои шо луѓето ги живеат своите животи.

Значи почнавме со плотот (или матрицата), а сега ги воведваме и архетипојте. Основните архетипој шо ги дава Јунг се следниве:

Его, Сенка, Стариот Мудрец, Анима/Анимус, Сопство.

Објаснување:
Егото е најчесто херојот во приказната кој се бори со својот противник (Сенката) и кој за време на таа борба сретнува некој (обично) попаметен кој му помага (Стариот Мудрец) во совладувањето на својот противник. При тоа, егото ја сретнува и Анимата (ако егото е од женски пол, тогаш та го сретнува Анимусот) и секако, има некаква роматична „тајна“ веза меѓу нив. Така Егото, сјачано од помислата дека има научено се шо треба и дека има дури и смувано нешо во меѓувреме, му оди на својот противник и го победва - со шо ја постигнува та виша цел шо го мотивирала на цела ова авантура (го постигнува Сопството).

Ова е краткиот модел. Архетипојте се детално обработвани во меѓувреме и еве ја листата на сите архетипи (листата е на англиски; вкупно се 12 основни архетипи шо се болдирани, а додатоците под нив се заради објаснување):

Destroyer
Changemaker
Enemy
Betrayer
Evildoer
Mischief Maker
Devil
Rascal
Smartass

Fool
Risktaker
Clown
Flake
Lunatic
Madman
Madwoman
Philanderer
Scatterbrain

Innocent
Artist
Child
Harmless One
Lover
Trusted One
Wonderer
Youth

Magician
Fairy God Mother
Merlin
Priest(ess)
Shaman
Sorcerer
Trickster
Warlock
Witch, Wizard

Seeker
Adventurer
Explorer
Hermit
Hunter
Monk
Pioneer
Pursuer
Wanderer
Wonderer

Servant
Assistant
Attendant
Person Friday
Right Hand Person
Slave
Subject
Worker
Subordinate

Warrior
Fighter
Gladiator
Hunter
Knight
Rival
Soldier
Survivor
Struggler

Wise One
Guru
Holy One
Master
Mystic
Oracle
Philosopher
Prophet
Sage
Teacher
Thinker

Martyr
Great Soul
Saint
Savior
Loser
Struggler
Unfortunate Victim

Patriarch/Matriarch
Ancestor
Father
Mother
Old One
The Great Father
The Great Mother

Ruler
Aristocrat
Emperor(ess)
Judge
Princes(ess)
Queen/King
Superior

Seducer/tress
Deceiver
Enchanter
Lover
Philanderer
Tempter(ress)

Она шо е битно тука е да се разберат овие архетипи, додека термините со кои се означуваат и не се толку битни, тие можи да се и бројки на крају крајева - она шо е битно е да се види дека било кој плот не можи да биди функционале доколку во него нема некаква игра помеѓу овие архетипти. Книгата во која Јунг збора за ова се вика „Човекот и неговите симболи“ (ја има на македонски преведена).

Е сега, свесен сум дека е ова една сложена и пред се обемна тема за проучување за која треба малку поќе време. Доколку се нема то време, можи во припомош да ни поможи уште едно бате од ова стариве грци, Аристотеловио добар ученик - Теофраст.
Ова бате има напишано едно мало книџе со наслов „За Карактерите“. Книгата е кратка и многу поучна, дава преглед и опис на 30 различни карактери кои се основни помеѓу луѓето. Она шо е импозантно е то шо описот е со малку зборови, али така детално опишани - шо до ден денес не му се рамни ни сите (1000ници томни) психолошки трактати на сличните теми шо се пишани од модерниве ни „проучувачи“ на карактериве (не сум сигурен дали ја има на македонски, али на братскиве ни јазици ја има сигурно преведено).

И одприлика е то за основите на едно сценарио (секош исто за роман/театар/филм/стрип) - плот, игра на архетипите и опис на карактерите.

------------------------

Додека за поспецифично проучување на стрипот неминовни се:

Вил Ајзнер „Comics and Sequential Art“ и
Скот Меклoд „Understanding Comics“

Oвие се наоѓат по интернет во пдф и мот да се данлодират. Ако толку не мојте да ги најте, кажвајте па ќе ви ги праќам, не се толку големи.

Исто така е многу добро да се разгледа и Вил Ајзнеровиот „A Contract with God and Other Tenement Stories“ - првата офицјална графичка новела, од која можи доста да се научи и да се види како е применето скоро се шо е погоре спмнато.

Други интересни книги шо мот да се нат се „Umetnost i jezik stripa“ на Жика Богдановиќ (ова книга не зна мкај можи да се најди, јас имам само делој од неа фотокопирани уште од на времето) и „Profesionalne Tajne Stripa“ на Ервин Рустемагиќ - која шо беше веќе постирана на овој форум неодамна и овде пак го повторвам овој линк за данлоуд:

http://rapidshare.com/files/52240717/PR ... magica.cbz

Од македонските автори можи да се разгледа на Томислав Османли „Стрип: Запис си човечки лик“. Книгата ја имам и релативно лесно се наоѓа во библиотеки.
------------------------

И на крајот треба да се спомни дека праењето на мали/кратки приказни не ја исклучува оваа матрица од важење иако можи да ја менва нејзината примена. Сепак, во малите приказни има развој на одредени идеи/мисли кои што се на некој начин претставници на архетипската игра, т.е плотот.
А шо се однесува до некои одредени пост-модерни струења и нови теории на овие полиња, треба да се има предвид дека тие се обид да се скрши или извиличи адекватната примена на овој плот и то на некој начин би претставувало „нов“ вид на плот - шо секако е само обид да се добие нешто ново само преку растурање на старото и/или само преку примена на делчиња од старото во неочекуван редослед - експериментирања кои најчесто се славни само во своите 5 минути на своето прво изложување.

Се овде шо изложив е поќе од општа култура, која пак не носи до еден многу познат факт: дека во стрипот имаме едно такво разграничување на mainstream наспрема underground: во мејнстримот имаме доследна примена на плот, архетипска игра и карактери, додека во андерграундот имаме...хм...па и не знам шо све не таму можи да се најди...од на баба ми вилиците па преку некои издеформирани и крајно перверзни џуџиња, да дојме до големото значење на автохтоното битисување на моментумот во животот на еден младич, кој својата егзистенција ја фундира само и исклучиво врз основите на carpe diem филозофијата, која пак, понатаму ја наоѓа својата оправданост за постоење исклучиво низ призмата на слободата и нужниот субјективитет кој произлегува од сетаа таа бркотница на значења...